Thành phẩm tồn kho là tài sản hay nguồn vốn?

Thành phẩm tồn kho là tài sản hay nguồn vốn là câu hỏi thường gặp của nhiều kế toán viên mới và chủ doanh nghiệp SME. Việc hiểu đúng bản chất của thành phẩm tồn kho giúp doanh nghiệp ghi nhận, quản lý và báo cáo tài chính chính xác theo quy định của Thông tư 200/2014/TT-BTC và Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS). Đây cũng là yếu tố quan trọng giúp tối ưu hóa dòng tiền, nâng cao hiệu quả quản trị và đưa ra các quyết định kinh doanh đúng đắn.

Bản chất của thành phẩm tồn kho trong kế toán doanh nghiệp

Định nghĩa thành phẩm và tồn kho trong luật và kế toán Việt Nam

Theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 02 (VAS 02) về Hàng tồn kho và được cụ thể hóa trong Thông tư 200/2014/TT-BTC (cho các doanh nghiệp lớn và vừa) hoặc Thông tư 133/2016/TT-BTC (cho doanh nghiệp nhỏ và vừa), thành phẩm được định nghĩa là những sản phẩm đã hoàn thành qua quá trình sản xuất, chế biến và đã được kiểm nghiệm đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, nhập kho của doanh nghiệp, sẵn sàng để bán.

Thành phẩm tồn kho, do đó, thuộc nhóm hàng tồn kho – một loại tài sản lưu động của doanh nghiệp. Chúng được kỳ vọng sẽ mang lại lợi ích kinh tế trong tương lai gần thông qua việc bán ra thị trường, tạo ra doanh thu và dòng tiền. Bản chất là tài sản, thành phẩm tồn kho đại diện cho một phần giá trị mà doanh nghiệp sở hữu, có khả năng chuyển đổi thành tiền mặt hoặc các tài sản khác trong vòng một chu kỳ kinh doanh thông thường.

Mối quan hệ giữa thành phẩm và nguồn vốn doanh nghiệp

Thành phẩm tồn kho là tài sản, chứ không phải nguồn vốn. Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần hình dung phương trình kế toán cơ bản: Tài sản = Nguồn vốn. Phương trình này cho thấy tài sản (những gì doanh nghiệp sở hữu) luôn bằng nguồn vốn (cách thức hình thành nên những tài sản đó).

Thành phẩm tồn kho chính là kết quả của việc doanh nghiệp sử dụng các nguồn lực (được tài trợ bởi nguồn vốn) để sản xuất. Các nguồn lực này bao gồm nguyên vật liệu đầu vào, chi phí nhân công trực tiếp, và chi phí sản xuất chung – tất cả đều được tài trợ bởi vốn chủ sở hữu hoặc các khoản nợ phải trả. Do đó, thành phẩm là một hình thái cụ thể của tài sản được hình thành từ việc luân chuyển và sử dụng nguồn vốn, không phải bản thân nguồn vốn.

Phân biệt rõ ràng tài sản và nguồn vốn trong quản lý tài chính

Việc phân biệt rõ ràng giữa tài sản và nguồn vốn là cực kỳ quan trọng trong kế toán và quản lý tài chính. Tài sản là các nguồn lực kinh tế mà doanh nghiệp kiểm soát và dự kiến sẽ mang lại lợi ích kinh tế trong tương lai (ví dụ: tiền mặt, nhà xưởng, máy móc, hàng tồn kho). Tài sản được chia thành tài sản lưu động (có thể chuyển hóa thành tiền trong ngắn hạn) và tài sản cố định (có giá trị sử dụng lâu dài).

Nguồn vốn là nguồn hình thành nên các tài sản đó, thể hiện quyền lợi của chủ sở hữu và các bên liên quan đối với tài sản của doanh nghiệp. Nguồn vốn gồm vốn chủ sở hữu (vốn góp của chủ sở hữu, lợi nhuận giữ lại) và nợ phải trả (các khoản vay, phải trả nhà cung cấp). Sự phân biệt này được thể hiện rõ ràng trên Bảng cân đối kế toán.

Tìm hiểu thêm: Thành phẩm là tài sản ngắn hạn hay dài hạn? 

Để dễ hình dung hơn, hãy xem bảng so sánh dưới đây:

Hướng dẫn hạch toán thành phẩm tồn kho theo chuẩn mực và luật pháp

Các bước đánh giá và ghi nhận giá trị thành phẩm tồn kho

Giá trị thành phẩm tồn kho được xác định theo giá gốc, bao gồm tất cả chi phí liên quan trực tiếp đến việc sản xuất thành phẩm để đưa chúng vào trạng thái và địa điểm hiện tại.

+ Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp: Giá trị nguyên vật liệu, phụ tùng sử dụng trực tiếp để tạo ra thành phẩm.

+ Chi phí nhân công trực tiếp: Tiền lương, các khoản trích theo lương của công nhân trực tiếp sản xuất.

+ Chi phí sản xuất chung: Bao gồm chi phí quản lý phân xưởng, khấu hao máy móc, điện, nước phục vụ sản xuất (cả định phí và biến phí).

Sau khi tính toán giá gốc, thành phẩm hoàn thành sẽ được nhập kho và ghi nhận vào tài khoản 155 “Thành phẩm” theo quy định của Thông tư 200/2014/TT-BTC hoặc Thông tư 133/2016/TT-BTC.

Ví dụ: Một công ty sản xuất ghế gỗ có chi phí nguyên vật liệu 200.000 VNĐ/ghế, chi phí nhân công 100.000 VNĐ/ghế và chi phí sản xuất chung phân bổ cho mỗi ghế là 50.000 VNĐ. Giá gốc của một chiếc ghế là 350.000 VNĐ. Khi 100 chiếc ghế hoàn thành và nhập kho, kế toán ghi Nợ TK 155: 35.000.000 VNĐ và Có TK 154 (Chi phí sản xuất kinh doanh dở dang): 35.000.000 VNĐ.

Ghi nhận xuất kho và doanh thu liên quan thành phẩm

Khi thành phẩm được bán hoặc xuất dùng cho mục đích khác, kế toán cần thực hiện hai bút toán chính để đảm bảo minh bạch tài chính:

+ Ghi nhận giá vốn hàng bán: Khi xuất kho thành phẩm để bán, giá gốc của thành phẩm đó sẽ được chuyển từ tài khoản 155 sang tài khoản 632 “Giá vốn hàng bán”.

Nợ TK 632: Giá vốn thành phẩm xuất bán.

Có TK 155: Giá vốn thành phẩm xuất bán.

+ Ghi nhận doanh thu: Đồng thời, doanh thu từ việc bán thành phẩm sẽ được ghi nhận.

Nợ TK 111, 112, 131 (Tiền mặt, tiền gửi ngân hàng, phải thu khách hàng).

Có TK 511 (Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ).

Có TK 3331 (Thuế GTGT phải nộp – nếu có).

Việc hạch toán đúng và đủ các bút toán này là yếu tố then chốt để đảm bảo số liệu trên báo cáo tài chính phản ánh chính xác hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.

Kiểm kê và đánh giá định kỳ thành phẩm tồn kho

Kiểm kê thành phẩm tồn kho định kỳ là một phần không thể thiếu trong quản lý hàng tồn kho, giúp doanh nghiệp nắm bắt chính xác số lượng và tình trạng thành phẩm. Quy trình kiểm kê thường bao gồm:

+ Lập kế hoạch kiểm kê: Xác định thời gian, nhân sự, khu vực kiểm kê.

+ Thực hiện kiểm đếm thực tế: Đối chiếu số lượng thực tế với số liệu trên sổ sách kế toán.

+ Xử lý chênh lệch: Nếu có sự chênh lệch (thừa, thiếu, hư hỏng, lạc hậu), doanh nghiệp phải tìm hiểu nguyên nhân và xử lý theo quy định của Thông tư 200/2014/TT-BTC hoặc chính sách tài chính nội bộ. Ví dụ, nếu thành phẩm bị hư hỏng không thể bán được, giá trị đó cần được loại bỏ khỏi hàng tồn kho và ghi nhận vào chi phí hoặc tổn thất. Việc này đảm bảo giá trị thành phẩm tồn kho luôn phản ánh đúng giá trị có thể thu hồi được.

Vai trò của thành phẩm tồn kho đối với doanh nghiệp và quản trị tài chính

Thành phẩm là tài sản tạo dòng tiền và doanh thu chính

Thành phẩm tồn kho không chỉ là một mục trên báo cáo tài chính mà còn là tài sản cốt lõi mang lại dòng tiền và doanh thu cho doanh nghiệp. Khi thành phẩm được bán ra, chúng trực tiếp chuyển hóa thành doanh thu, sau khi trừ đi giá vốn và các chi phí khác, sẽ tạo ra lợi nhuận. Lợi nhuận này là nguồn lực quan trọng để doanh nghiệp tái đầu tư, mở rộng sản xuất, hoặc chi trả cổ tức cho chủ sở hữu.

Mối liên hệ giữa thành phẩm và khả năng sinh lời là rất rõ ràng: không có thành phẩm để bán, sẽ không có doanh thu. Do đó, việc duy trì một lượng thành phẩm tồn kho hợp lý là cần thiết để đảm bảo hoạt động kinh doanh diễn ra suôn sẻ và đáp ứng nhu cầu thị trường, góp phần vào sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Quản lý thành phẩm tồn kho để tối ưu hóa vốn lưu động

Quản lý thành phẩm tồn kho hiệu quả là yếu tố then chốt để tối ưu hóa vốn lưu động và tránh những sai lầm phổ biến của các doanh nghiệp SME. Một trong những lỗi thường gặp là ứ đọng tồn kho quá mức, dẫn đến chi phí lưu trữ cao, rủi ro hư hỏng, lỗi thời và đặc biệt là làm kẹt vốn. Ngược lại, tồn kho quá ít lại có thể khiến doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội bán hàng do không đủ sản phẩm.

Để khắc phục, SME cần:

+ Dự báo nhu cầu chính xác: Sử dụng dữ liệu lịch sử và xu hướng thị trường để dự báo nhu cầu, tránh sản xuất thừa hoặc thiếu.

+ Áp dụng các phương pháp quản lý tồn kho: Như phương pháp ABC (phân loại hàng hóa theo giá trị) hoặc Just-In-Time (JIT) để giảm thiểu lượng tồn kho không cần thiết.

+ Kiểm kê định kỳ và đối soát: Đảm bảo số liệu thực tế khớp với sổ sách, kịp thời phát hiện và xử lý hao hụt, hư hỏng.

Việc quản lý tốt thành phẩm tồn kho giúp cân đối dòng tiền, giải phóng vốn cho các hoạt động đầu tư khác, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn của doanh nghiệp.

Ảnh hưởng giá trị thành phẩm đến thuế và báo cáo tài chính

Giá trị thành phẩm tồn kho có ảnh hưởng đáng kể đến nghĩa vụ thuế và tính minh bạch của các báo cáo tài chính doanh nghiệp.

+ Thuế giá trị gia tăng (VAT): Mặc dù thành phẩm tồn kho không trực tiếp chịu thuế VAT đầu ra cho đến khi bán, nhưng các chi phí đầu vào tạo nên thành phẩm (nguyên vật liệu, dịch vụ) có VAT đầu vào được khấu trừ. Việc quản lý hóa đơn điện tử chặt chẽ theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP (hoặc các văn bản pháp luật hiện hành về hóa đơn điện tử) là cần thiết để đảm bảo tính hợp lệ của các khoản khấu trừ này.

+ Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN): Giá vốn hàng bán, được hình thành từ giá trị thành phẩm tồn kho xuất bán, là một khoản chi phí quan trọng để tính toán lợi nhuận chịu thuế TNDN. Hạch toán giá vốn không chính xác sẽ dẫn đến sai lệch về lợi nhuận và nghĩa vụ thuế.

+ Báo cáo tài chính: Thành phẩm tồn kho được trình bày trên Bảng cân đối kế toán dưới mục tài sản lưu động. Giá trị tồn kho cao hoặc thấp bất thường có thể ảnh hưởng đến các chỉ số tài chính quan trọng như tỷ suất luân chuyển hàng tồn kho, khả năng thanh toán ngắn hạn, và từ đó ảnh hưởng đến đánh giá của các nhà đầu tư, đối tác và ngân hàng. Việc tuân thủ VAS và các Thông tư kế toán là bắt buộc để đảm bảo tính chính xác và trung thực của báo cáo tài chính.

FAQ – Câu hỏi thường gặp về thành phẩm tồn kho

Thành phẩm tồn kho có phải là tài sản cố định không?

Không. Thành phẩm tồn kho là tài sản lưu động. Tài sản cố định là những tài sản có giá trị lớn và thời gian sử dụng lâu dài (trên 1 năm hoặc một chu kỳ kinh doanh) như nhà xưởng, máy móc thiết bị, phương tiện vận tải, không phải là hàng hóa để bán. Thành phẩm tồn kho thuộc nhóm hàng tồn kho, được sản xuất ra với mục đích bán trong vòng một chu kỳ kinh doanh thông thường.

Thành phẩm tồn kho có được xem là nguồn vốn không?

Tuyệt đối không. Thành phẩm tồn kho là tài sản. Nguồn vốn là cách thức mà tài sản đó được tài trợ, có thể là vốn chủ sở hữu hoặc nợ phải trả. Thành phẩm là kết quả của việc sử dụng nguồn vốn để đầu tư vào quá trình sản xuất, không phải là bản thân nguồn vốn.

Giá trị thành phẩm tồn kho được đánh giá như thế nào?

Giá trị thành phẩm tồn kho được đánh giá theo giá gốc, bao gồm chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung (cả biến phí và định phí sản xuất chung phân bổ). Theo Chuẩn mực kế toán Việt Nam, giá gốc của hàng tồn kho không được cao hơn giá trị thuần có thể thực hiện được.

Làm sao hạch toán thành phẩm tồn kho đúng quy định kế toán?

Để hạch toán đúng, bạn cần ghi nhận nhập kho thành phẩm vào tài khoản 155 (Thành phẩm) theo giá gốc khi hoàn thành sản xuất. Khi thành phẩm được bán, ghi giảm tài khoản 155 và đồng thời ghi nhận vào tài khoản 632 (Giá vốn hàng bán), còn doanh thu bán hàng được ghi vào tài khoản 511 (Doanh thu bán hàng và cung cấp dịch vụ). Tất cả phải tuân thủ theo các quy định chi tiết trong Thông tư 200/2014/TT-BTC hoặc Thông tư 133/2016/TT-BTC.

Việc nắm vững bản chất “thành phẩm tồn kho là tài sản hay nguồn vốn” không chỉ là yêu cầu cơ bản trong công tác kế toán mà còn là nền tảng cho quản lý tài chính hiệu quả. Thành phẩm tồn kho là tài sản lưu động quan trọng, góp phần trực tiếp vào việc tạo ra doanh thu và lợi nhuận, qua đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.

Hạch toán chính xác, quản lý chặt chẽ và tuân thủ các quy định pháp luật như Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS), Thông tư 200/2014/TT-BTC, Thông tư 133/2016/TT-BTC cùng các nghị định về thuế là yếu tố không thể thiếu để đảm bảo tính minh bạch và sức khỏe tài chính của doanh nghiệp.

Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu rõ hơn về bản chất của thành phẩm tồn kho, từ đó tự tin hơn trong công tác kế toán và quản lý hoạt động kinh doanh.

Chúng tôi khuyến nghị bạn thường xuyên rà soát lại quy trình quản lý hàng tồn kho nội bộ và cập nhật các quy định kế toán mới nhất để đảm bảo tuân thủ và tối ưu hóa hoạt động kinh doanh.

Bài viết cùng chủ đề