Hạch toán chi phí lãi vay theo Thông tư 200: Nếu làm sai, doanh nghiệp có thể mất cả trăm triệu!

Hạch toán chi phí lãi vay theo Thông tư 200 là nội dung quan trọng mà kế toán doanh nghiệp cần nắm rõ để ghi nhận chi phí hợp lệ và đúng quy định. Bài viết sẽ hướng dẫn chi tiết cách định khoản, nguyên tắc xử lý và những lưu ý khi tính chi phí lãi vay. Nắm vững quy định sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu thuế và tránh rủi ro pháp lý. Đây là kiến thức thực tiễn cần thiết cho mọi kế toán và chủ doanh nghiệp.

1. Tổng quan về chi phí lãi vay

1.1 Chi phí lãi vay là gì?

Chi phí lãi vay (Interest Expense) là khoản chi phí phát sinh khi doanh nghiệp vay vốn từ ngân hàng, tổ chức tín dụng hoặc cá nhân để phục vụ hoạt động sản xuất kinh doanh. Khoản lãi phải trả này được ghi nhận vào chi phí tài chính trên báo cáo tài chính của doanh nghiệp.

Theo Thông tư 200/2014/TT-BTC, chi phí lãi vay được phản ánh tại Tài khoản 635 – Chi phí tài chính, thể hiện số lãi phát sinh trong kỳ chứ không nhất thiết là số tiền lãi phải trả ngay.

1.2 Chi phí lãi vay bao gồm

+ Lãi vay ngắn hạn và dài hạn.

+ Lãi vay từ hạn mức tín dụng, thấu chi.

+ Lãi trái phiếu, nợ chuyển đổi.

+ Chi phí phát hành trái phiếu.

+ Lãi vay từ các nguồn vốn khác.

👉 Đây là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận trước thuế và khả năng thanh toán nợ của doanh nghiệp.

1.3 Đặc điểm của chi phí lãi vay

+ Là khoản chi phí tài chính định kỳ.

+ Ghi nhận vào chi phí SXKD hoặc vốn hóa theo chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS 16).

+ Phụ thuộc vào hợp đồng vay (lãi suất, kỳ hạn, phương thức trả nợ).

+ Tác động trực tiếp đến dòng tiền và lợi nhuận.

+ Biến động theo chính sách lãi suất và tình hình kinh tế vĩ mô.

2. Quy định về chi phí lãi vay trong kế toán và thuế 

2.1 Nguyên tắc xác định chi phí lãi vay trong giao dịch liên kết

Trong kế toán và thuế, chi phí lãi vay trong giao dịch liên kết luôn được quản lý chặt chẽ để hạn chế tình trạng chuyển giá giữa các bên có quan hệ đặc biệt (công ty mẹ – công ty con, công ty có cùng cổ đông lớn, hoặc doanh nghiệp chịu sự kiểm soát chung). Đây là nội dung quan trọng trong hạch toán và quyết toán thuế TNDN mà doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý.

Theo quy định tại Khoản 3 Điều 16 Nghị định 132/2020/NĐ-CP, tổng chi phí lãi vay sau khi trừ lãi tiền gửi và lãi cho vay trong kỳ của người nộp thuế chỉ được trừ tối đa 30% EBITDA

(EBITDA = lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh + chi phí lãi vay + chi phí khấu hao)

+ Chi phí lãi vay vượt mức 30% sẽ không được trừ ngay, nhưng doanh nghiệp được phép chuyển phần chi phí này sang tối đa 05 năm tiếp theo nếu mức khống chế ở các kỳ sau còn dư.

+ Ngoại lệ áp dụng: quy định khống chế không áp dụng cho các khoản vay của tổ chức tín dụng, doanh nghiệp bảo hiểm, vốn ODA, vốn vay ưu đãi của Chính phủ hoặc các chương trình, dự án phục vụ mục tiêu an sinh xã hội.

👉 Như vậy, trong thực tế hạch toán, doanh nghiệp có giao dịch liên kết cần xác định đúng chi phí lãi vay được trừ và phần chi phí lãi vay không được trừ, từ đó lập báo cáo quyết toán thuế TNDN minh bạch, tránh rủi ro thanh tra thuế.

2.2 Nguyên tắc hạch toán chi phí lãi vay trong quyết toán thuế TNDN

Theo Thông tư 96/2015/TT-BTC, khi thực hiện quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp, các khoản chi phí lãi vay của doanh nghiệp phải tuân thủ nguyên tắc khống chế. Cụ thể:

+ Đối với doanh nghiệp không phải tổ chức tín dụng hoặc tổ chức kinh tế, nếu lãi suất vay vượt quá 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công bố tại thời điểm vay, phần vượt mức này sẽ không được tính vào chi phí được trừ.

+ Nếu doanh nghiệp chưa góp đủ vốn điều lệ, thì khoản chi phí lãi vay tương ứng với phần vốn điều lệ còn thiếu cũng không được tính vào chi phí hợp lý khi xác định thu nhập chịu thuế TNDN.

+ Trường hợp doanh nghiệp đã góp đủ vốn điều lệ nhưng sử dụng khoản vay để đầu tư dự án khác, chi phí lãi vay này vẫn được tính vào chi phí được trừ.

+ Nếu phát sinh chi phí lãi vay cho phần vốn điều lệ thiếu, thì khoản này không được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế.

2.3 Xác định chi phí lãi vay hợp lý khi tính thuế TNDN

2.3.1 Nguyên tắc chung về chi phí lãi vay được trừ

Theo Khoản 2 Điều 4 Thông tư 96/2015/TT-BTC, doanh nghiệp chỉ được tính vào chi phí hợp lý khi quyết toán thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) đối với các khoản chi phí lãi vay hợp lệ. Một số quy định quan trọng mà kế toán cần lưu ý bao gồm:

+ Khống chế lãi suất vay: Đối với khoản vay từ tổ chức, cá nhân không phải là tổ chức tín dụng hoặc tổ chức kinh tế, nếu lãi suất vượt quá 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công bố tại thời điểm vay, phần vượt mức sẽ không được trừ.

+ Vốn điều lệ chưa góp đủ: Nếu doanh nghiệp chưa góp đủ vốn điều lệ theo cam kết, thì chi phí lãi vay tương ứng với phần vốn còn thiếu cũng không được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế.

+ Trường hợp đã góp đủ vốn điều lệ: Nếu doanh nghiệp vay để đầu tư vào dự án hoặc công ty khác, khoản chi trả lãi vay này vẫn được tính vào chi phí được trừ hợp lý.

+ Phương pháp xác định phần lãi vay không được trừ:

Nếu số tiền vay ≤ số vốn điều lệ còn thiếu → toàn bộ chi phí lãi vay không được trừ.

Nếu số tiền vay > số vốn điều lệ còn thiếu → phân bổ chi phí không được trừ theo tỷ lệ vốn thiếu trên tổng số vay hoặc xác định trực tiếp theo lãi suất và thời gian góp vốn chậm.

2.3.2 Chi phí lãi vay trong giao dịch liên kết

Theo Điều 16 Nghị định 132/2020/NĐ-CP, với doanh nghiệp có giao dịch liên kết, tổng chi phí lãi vay (sau khi trừ lãi tiền gửi và lãi cho vay) chỉ được trừ tối đa 30% EBITDA. Phần vượt mức có thể chuyển sang tối đa 05 kỳ tính thuế tiếp theo nếu điều kiện khống chế cho phép.

3. Hạch toán chi phí lãi vay theo Thông tư 200

3.1 Hạch toán chi phí lãi vay hợp lý

3.1.1 Điều kiện để chi phí lãi vay được coi là hợp lý

Theo quy định kế toán và thuế, chi phí lãi vay hợp lý chỉ được tính vào chi phí được trừ khi đáp ứng đủ các điều kiện sau:

+ Khoản vay được sử dụng phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp.

+ Lãi suất vay ≤ 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công bố tại thời điểm vay.

+ Doanh nghiệp đã góp đủ vốn điều lệ theo tiến độ ghi trong điều lệ.

3.1.2 Nguyên tắc hạch toán chi phí lãi vay

Tùy từng tình huống, kế toán sẽ thực hiện bút toán hạch toán chi phí lãi vay theo các trường hợp sau:

3.1.3 Ví dụ minh họa

Ví dụ: Chi phí lãi vay hợp lý
Một doanh nghiệp vay 2 tỷ đồng từ ngân hàng để mua nguyên vật liệu phục vụ sản xuất trong kỳ. Lãi suất vay là 10%/năm, lãi suất này không vượt quá 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công bố. Vốn điều lệ của doanh nghiệp đã góp đầy đủ.

➡️ Kết quả: Toàn bộ chi phí lãi vay phát sinh từ khoản vay này được coi là hợp lý và được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế TNDN.
Hạch toán:

Nợ TK 635 – Chi phí tài chính

Có TK 111/112 – Tiền mặt hoặc tiền gửi ngân hàng

3.2 Hạch toán chi phí lãi vay không hợp lý

Chi phí lãi vay không hợp lý là những khoản phát sinh từ hoạt động vay vốn nhưng không đáp ứng đủ điều kiện pháp luật để được tính vào chi phí được trừ khi xác định thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN).

3.2.1 Các trường hợp chi phí lãi vay không hợp lý

Doanh nghiệp cần lưu ý các khoản sau sẽ không được khấu trừ khi quyết toán thuế:

+ Lãi suất vượt quá 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công bố tại thời điểm vay.

+ Chi phí lãi vay tương ứng với phần vốn điều lệ chưa góp đủ.

+ Lãi vay đã được vốn hóa vào giá trị tài sản.

+ Các khoản vay không hợp pháp: không có hợp đồng, không có chứng từ thanh toán.

+ Khoản vay không phục vụ cho hoạt động sản xuất, kinh doanh.

+ Lãi vay trong giao dịch liên kết vượt quá mức khống chế 30% EBITDA (lợi nhuận thuần từ kinh doanh + chi phí lãi vay + khấu hao), sau khi trừ lãi tiền gửi/cho vay.

3.2.2 Ví dụ minh họa

Một doanh nghiệp vay 1 tỷ đồng từ cá nhân, lãi suất 25%/năm trong 12 tháng để mua xe hơi cá nhân cho giám đốc.

+ Mục đích sử dụng: mua xe hơi cá nhân, không phục vụ sản xuất kinh doanh → không hợp lý.

+ Lãi suất: 25%/năm vượt mức 20%/năm (theo Bộ luật Dân sự 2015) → phần vượt không hợp pháp.

+ Vốn điều lệ: đăng ký 10 tỷ, mới góp 6 tỷ, còn thiếu 4 tỷ (40%) → chi phí lãi vay tương ứng 400 triệu đồng không được trừ.
➡️ Kết quả: toàn bộ chi phí lãi vay 250 triệu đồng sẽ không được khấu trừ khi tính thuế TNDN.

3.2.3 Cách hạch toán chi phí lãi vay không hợp lý

+ Khi phát sinh khoản chi phí lãi vay không hợp lý:
Nợ TK 811 – Chi phí khác
Có TK 111, 112 – Tiền mặt, Tiền gửi ngân hàng

+ Cuối kỳ kết chuyển chi phí:
Nợ TK 911 – Xác định kết quả kinh doanh
Có TK 811 – Chi phí khác

+ Khi lập tờ khai quyết toán thuế TNDN: doanh nghiệp phải loại trừ khoản chi phí này và ghi vào chỉ tiêu B4 – Các khoản chi không được trừ trên tờ khai quyết toán thuế 03/TNDN.

3.3 Hạch toán vốn hóa chi phí lãi vay

Chi phí vốn hóa lãi vay là khoản chi phí lãi vay phát sinh trong quá trình đầu tư xây dựng hoặc sản xuất tài sản dở dang, được tính vào nguyên giá của tài sản đó theo quy định kế toán.

3.3.1 Nguyên tắc vốn hóa chi phí lãi vay

+ Áp dụng đối với các khoản vay phục vụ đầu tư xây dựng cơ bản hoặc sản xuất tài sản dở dang.

+ Lãi vay chỉ được vốn hóa trong thời gian tài sản đang được đầu tư, xây dựng, chưa hoàn thành đưa vào sử dụng.

+ Khi tài sản hoàn thành và đưa vào sử dụng, việc vốn hóa sẽ dừng lại, chi phí lãi vay tiếp theo được ghi nhận vào chi phí tài chính (TK 635).

3.3.2 Cách hạch toán chi phí lãi vay được vốn hóa

3.3.3 Lưu ý quan trọng

+ Doanh nghiệp cần tách bạch rõ chi phí lãi vay phục vụ cho hoạt động đầu tư để vốn hóa, và chi phí lãi vay phục vụ sản xuất kinh doanh thông thường để hạch toán vào chi phí tài chính (TK 635).

+ Việc vốn hóa phải có đầy đủ chứng từ, hợp đồng vay và mục đích sử dụng vốn rõ ràng để được chấp nhận khi kiểm toán hoặc quyết toán thuế.

3.3.4 Ví dụ minh họa

Ví dụ 2: Vốn hóa chi phí lãi vay
Doanh nghiệp vay 5 tỷ đồng từ ngân hàng để xây dựng nhà xưởng. Trong thời gian xây dựng 6 tháng, lãi vay phát sinh là 150 triệu đồng. Khoản lãi vay này được vốn hóa vào giá trị tài sản dở dang, chưa đưa vào sử dụng. Khi nhà xưởng hoàn thành, chi phí lãi vay này sẽ trở thành một phần nguyên giá tài sản.

➡️ Kết quả: Chi phí lãi vay được vốn hóa và không ghi nhận vào chi phí tài chính (TK 635) trong kỳ.
Hạch toán:

Nợ TK 241 – Chi phí xây dựng cơ bản (hoặc TK 627 – sản xuất tài sản dở dang)

Có TK 111/112 – Tiền mặt hoặc tiền gửi ngân hàng

3.4 Hạch toán thuế TNCN từ lãi cho vay

Theo quy định nếu doanh nghiệp đi vay vốn cá nhân không phải ngân hàng hay tổ chức tín dụng, doanh nghiệp vay phải có trách nhiệm nộp 5% thuế thu nhập cá nhân.

Hạch toán thuế TNCN từ lãi cho vay như sau:

5. Kết luận

Việc hạch toán chi phí lãi vay theo Thông tư 200 là bước quan trọng để doanh nghiệp đảm bảo tuân thủ pháp luật, tối ưu thuế và quản lý hiệu quả chi phí tài chính. Hiểu rõ các quy định về chi phí hợp lý, chi phí không hợp lý, vốn hóa lãi vay và thuế TNCN từ lãi cho vay giúp kế toán lập báo cáo chính xác, tránh rủi ro kiểm tra thuế. Đối với doanh nghiệp, việc áp dụng đúng nguyên tắc hạch toán không chỉ minh bạch trong kế toán mà còn hỗ trợ hoạch định tài chính chiến lược lâu dài.

👉 Tìm hiểu thêm dịch vụ kế toán chuyên nghiệp và hỗ trợ hạch toán chi phí lãi vay tại Dịch vụ kế toán 

Bài viết cùng chủ đề