Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán: Bản chất, vai trò và cách áp dụng thực tiễn

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán: Bản chất, vai trò và cách áp dụng thực tiễn

Trong lĩnh vực kế toán – tài chính, nơi mọi con số đều có thể ảnh hưởng đến các quyết định đầu tư, vay vốn hay điều hành doanh nghiệp, việc lựa chọn thông tin nào cần trình bày và thông tin nào có thể lược bỏ là điều không hề đơn giản. Đây là lúc nguyên tắc trọng yếu (materiality principle) phát huy vai trò của mình – giúp đảm bảo báo cáo tài chính vẫn trung thực, hợp lý nhưng không rườm rà, quá tải.

Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ nguyên tắc trọng yếu là gì, tại sao nguyên tắc này lại quan trọng trong kế toán, cách nhận diện thông tin trọng yếu và mối liên hệ giữa nguyên tắc này với các nguyên tắc kế toán khác như nguyên tắc phù hợp.

1. Nguyên tắc trọng yếu là gì?

Nguyên tắc trọng yếu là một trong bảy nguyên tắc cơ bản của kế toán, được nêu rõ trong Chuẩn mực kế toán số 01 và Luật Kế toán Việt Nam. Theo đó:

Một thông tin được coi là trọng yếu nếu việc thiếu hoặc sai lệch thông tin đó có thể làm sai lệch đáng kể báo cáo tài chính, từ đó ảnh hưởng đến quyết định kinh tế của người sử dụng báo cáo.

Tính trọng yếu không chỉ xét về số lượng (định lượng) mà còn phụ thuộc vào bản chất (định tính) và bối cảnh cụ thể của từng doanh nghiệp.

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán: Bản chất, vai trò và cách áp dụng thực tiễn

2. Vì sao nguyên tắc trọng yếu lại quan trọng?

✅ Giúp thông tin tài chính tập trung và dễ hiểu

Trọng yếu cho phép loại bỏ các chi tiết nhỏ không ảnh hưởng đến bức tranh tài chính tổng thể, giúp người đọc – nhà đầu tư, cổ đông, đối tác – dễ dàng tập trung vào các yếu tố quan trọng.

✅ Bảo vệ quyền lợi người sử dụng thông tin

Thông tin trọng yếu thường là những thông tin có thể thay đổi quyết định đầu tư, hợp tác. Việc trình bày không đầy đủ, đặc biệt là các thông tin tiêu cực, có thể khiến người sử dụng gặp rủi ro lớn.

✅ Hạn chế gian lận kế toán

Khi nguyên tắc trọng yếu bị cố tình vi phạm để giấu nhẹm thông tin bất lợi – chẳng hạn như thiệt hại lớn sau ngày khóa sổ – doanh nghiệp có thể đối mặt với các hình phạt nghiêm trọng từ cơ quan quản lý.

3. Cách xác định thông tin có trọng yếu hay không ?

Tính trọng yếu phụ thuộc vào nhiều yếu tố, cả về định lượng và định tính:

3.1. Trọng yếu định lượng (quantitative materiality)

Được đánh giá dựa trên tỷ lệ phần trăm của một chỉ tiêu tài chính lớn. Một số ngưỡng thông thường được khuyến nghị:

⚠️ Những tỷ lệ này chỉ mang tính tham khảo. Kế toán cần điều chỉnh theo quy mô và đặc thù của doanh nghiệp.

3.2. Trọng yếu định tính (qualitative materiality)

Một thông tin dù giá trị nhỏ nhưng vẫn có thể trọng yếu nếu:

+) Liên quan đến hoạt động gian lận, vi phạm pháp luật;

+) Gây ảnh hưởng đến khả năng hoạt động liên tục của doanh nghiệp;

+) Là yếu tố nhận được sự quan tâm đặc biệt từ nhà đầu tư (ví dụ: thông tin về ban lãnh đạo bị điều tra, kiện tụng…).

3.3. Tích lũy và bản chất thông tin

Thông tin có thể không trọng yếu nếu xét riêng lẻ, nhưng cộng dồn lại hoặc xét theo bản chất lại có ảnh hưởng đáng kể.

Ví dụ: Một công ty mua bàn 10 triệu và ghế 5 triệu – đều là công cụ dụng cụ. Tổng cộng 15 triệu có thể được coi là trọng yếu nếu cộng dồn lại so với tổng chi phí của công ty.

4. Tác động đến trình bày báo cáo tài chính

Nguyên tắc trọng yếu ảnh hưởng trực tiếp đến hình thức và mức độ chi tiết của báo cáo tài chính:

+) Thông tin trọng yếu phải được trình bày riêng biệt, rõ ràng.

+) Thông tin không trọng yếu có thể được gộp nhóm để trình bày.

• Ví dụ: Chỉ tiêu “Hàng tồn kho” trên bảng cân đối kế toán thường bao gồm nguyên liệu, công cụ dụng cụ, thành phẩm… nhưng không cần liệt kê chi tiết nếu không trọng yếu.

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán: Bản chất, vai trò và cách áp dụng thực tiễn

5. Mối liên hệ với nguyên tắc phù hợp

Nguyên tắc phù hợp yêu cầu ghi nhận doanh thu phải đi kèm với chi phí tương ứng phát sinh để tạo ra doanh thu đó. Trong khi đó, nguyên tắc trọng yếu lại cho phép bỏ qua chi tiết nhỏ nếu nó không làm thay đổi bức tranh tài chính.

Khi có xung đột, doanh nghiệp cần:

+) Ưu tiên theo các chuẩn mực kế toán hiện hành;

+) Cân nhắc ảnh hưởng tổng thể đến các bên liên quan;

+) Tham khảo ý kiến kiểm toán viên hoặc chuyên gia kế toán.

6. Hệ quả nếu vi phạm nguyên tắc trọng yếu

Việc cố tình che giấu hoặc trình bày sai thông tin trọng yếu có thể dẫn đến:

+) Xử phạt hành chính: Theo Nghị định 41/2018/NĐ-CP, phạt từ 10 – 50 triệu đồng.

+) Truy cứu hình sự: Nếu gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà đầu tư hoặc Nhà nước.

Do đó, kế toán viên và ban giám đốc cần có đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm cao trong việc xác định và công bố thông tin trọng yếu.

7. Một số lưu ý khi áp dụng nguyên tắc trọng yếu

+) Thiết lập ngưỡng trọng yếu nội bộ ngay từ đầu năm tài chính;

+) Đảm bảo đồng nhất trong toàn bộ báo cáo và giữa các kỳ kế toán;

+) Cập nhật lại ngưỡng khi doanh nghiệp thay đổi quy mô hoặc mô hình hoạt động;

+) Thường xuyên tư vấn với kiểm toán viên để đảm bảo tính khách quan và đúng chuẩn mực.

Nguyên tắc trọng yếu trong kế toán: Bản chất, vai trò và cách áp dụng thực tiễn

Kết luận

Nguyên tắc trọng yếu không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật trong kế toán, mà còn là một công cụ quản trị thông tin tài chính hiệu quả, giúp báo cáo tài chính trở nên minh bạch, dễ hiểu và phục vụ tốt hơn cho mục đích ra quyết định.

Việc vận dụng linh hoạt, đúng đắn nguyên tắc trọng yếu sẽ thể hiện năng lực chuyên môn cũng như tính chuyên nghiệp của người làm kế toán, đồng thời nâng cao uy tín và minh bạch tài chính của doanh nghiệp trong mắt đối tác và nhà đầu tư.

Tìm hiểu thêm về 7 nguyên tắc trong kế toán: 7 Nguyên tắc kế toán theo luật và chế tài xử lí khi vi phạm

Bài viết cùng chủ đề